Vermicompost । रासायनिक खतांमुळे जमिनीची सुपीकता कमी होत चालली आहे. या खतांमुळे फक्त जमिनीवरच नाही तर मानवी आरोग्यावरही परिणाम होऊ लागला आहे. त्यामुळे शेतकरी सेंद्रिय खताचा शेतीत वापर करू लागले आहेत. यामुळे पिकांना देखील फायदा होतो आणि आरोग्यावरही कोणताच वाईट परिणाम होत नाही. अनेकजण गांडूळखताचा वापर करू लागले आहेत.
तुम्ही हेच गांडूळखत विकून लाखो रुपये सहज कमावू शकता. विशेष म्हणजे सेंद्रिय खतामध्ये गांडूळखताला बाजारात मोठ्या प्रमाणावर मागणी आहे. जर तुमच्यकडे जास्त भांडवल नसेल तर काळजी करू नका, तुम्ही सरकारी मदत घेऊ शकता. मागणी जास्त असल्याने तुम्हाला त्याचा खूप फायदा होईल. तुम्ही आता सोप्या पद्धतीने घरच्या घरी गांडूळखत तयार करू शकता.
लागणारे पदार्थ
गांडूळ खत तयार करण्यासाठी तुम्हाला ताटे, कोंडा, धसकटे, पेंढा, पालापाचोळा, गवत, शेण, मूत्र, कोंबड्यांची विष्ठा, शेळ्या लीद, झाडांचा पालापाचोळा, ताग, धैंचा, गिरीपुष्प, शेतीतील तण, भाज्यांचे अवशेष, फळांच्या साली, शिळे अन्न इ. गरज भासेल.
गांडूळ खत तयार करण्याच्या पद्धती
गांडूळ खताचे तुम्ही खड्डा पद्धत आणि खड्डा पद्धत अशा दोन पद्धतीने उत्पादन घेऊ शकता. जर तुम्हाला शेतावर मोठ्या प्रमाणावर गांडूळखत तयार करायचे असेल तर खड्डा पद्धत खूप सोयीची आहे. जाणून घेऊयात या पद्धतींबद्दल सविस्तर माहिती.
खड्डा पद्धत
यात सिमेंटच्या खड्ड्यांची लांबी ३ मीटर, रुंदी २ मीटर आणि खोली ६० सें. मी. इतकी ठेवणे गरजेचे आहे. या खड्ड्यांच्या तळाशी गवत, भाताचे तूस, नारळाचा काथ्या, गव्हाचा कोंडा ३ ते ५ सें. मी. जाडीचा अर्धवट कुजलेल्या शेणाचा, कंपोस्ट खताचा किंवा बागेतील चाळलेल्या मातीचा थर द्या. हे दोन्ही थर पाण्याने पूर्ण ओले करा. त्यानंतर या थरावर पूर्ण वाढलेली गांडुळे सोडा.
त्यानंतर त्यावर अर्धवट कुजलेल्या सेंद्रिय पदार्थांचा ५० सें.मी. जाडीचा थर द्या. त्यावर गोणपाटाचे आच्छादन देऊन नेहमी ते ओले ठेवणे गरजेचे आहे, हे लक्षात ठेवा. खड्ड्यातील सेंद्रिय पदार्थांमध्ये हवा खेळती ठेवा.
ढीग पद्धत
या पद्धतीमध्ये सर्वात अगोदर पाण्याने जमीन ओली करा. नंतर २.५ ते ३.० मी. लांबीचे आणि ९० सें.मी. रूंदीचे ढीग तयार करा. या ढिगाच्या तळाशी देखील नारळाचा काथ्या, गवत, भाताचे तूस या पदार्थांचा ३ ते ५ सें. मी. जाडीचा थर देऊन ते पुरेशे पाणी शिंपडून ओले करा. या थरावरदेखील कमीत कमी ३ ते ५ सें. मी. जाडीचा अर्धवट कुजलेल्या शेणाचा, कंपोस्टचा किंवा बागेतील चाळलेल्या मातीचा थर द्या.
त्यानंतर या थरावर पूर्ण वाढलेली गांडुळे सोडा. तर दुसर्‍या थरावर जनावरांचे मलमूत्र, पिकांचे अवशेष, धान्याचा कोंडा, मासोळी खत, शेतातील तण, गिरीपुष्प शेवरी या द्विदल हिरवळीच्या झाडांची पाने, कोंबड्यांची विष्ठा यांचा वापर करा. कर्ब: नत्रांचे गुणोत्तर ३० ते ४० च्या दरम्यान असावे. हे लक्षात ठेवा की या ढिगाची उंची ६० सें. मी. पेक्षा जास्त होऊ देऊ नका. कुजणाऱ्या सेंद्रिय पदार्थामध्ये ४० ते ५०% पाण्याचे प्रमाण ठेवा. ढिगावर गोणपाटाचे आच्छादन देऊन झारीने दररोज पाणी द्या. या सेंद्रिय पदार्थांचे तापमान २५ ते ३० सेल्सिअस अंशाच्या दरम्यान ठेवावे.
खत काढण्याची पद्धत:
३५ ते ५० दिवसांच्या कालावधीत हे खत तयार होते. या खताचा रंग काळसर तपकिरी झाला की हे खत तयार झाले असे समजावे. खत तयार झाले की त्यानंतर पाणी देऊ नका. याच्या वरचा थर थोडा कोरडा झाला की खत गांडुळांसकट बाहेर व्यवस्थित काढून ते उन्हात ताडपत्रीवर किंवा गोणपाटावर शंकाकृती ढीग तयार करावा. असे केल्याने गांडुळ तळाला जातील. लगेचच वरचे गांडूळ खत काढून घ्या. 3-4 तासांनी पुन्हा सर्व गांडुळ परत खत तयार करण्यासाठी बिछान्यात किंवा खड्ड्यात सोडावीत.
